ارتز چیست ؟ هر وسیله‌ای که برای کمک به عملکرد بهتر یک اندام و یا اصلاح آن توسط پزشک تجویز می‌شود، ارتز نامیده می‌شود. طبق تعریف سازمان استانداردهای بین‌المللی ارتز و پروتز، ارتز به هر وسیله‌ی با کاربرد خارجی گفته می‌شود به‌منظور اصلاح اختلالات ساختاری و عملکردی سیستم‌های عصبی-عضلانی و اسکلتی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
ارتز و پروتز – تعاریف و تفاوت‌ها
عموم مردم تصوری از ارتز ندارند. شما هم اگر تحصیلات مرتبط با پزشکی نداشته باشید، احتمالاً این واژه را نشنیده‌اید و یا اگر هم شنیده باشید به همراه پروتز بوده است. برای اینکه بدانید ارتز چیست ابتدا یک توضیح کلی از ارتز و پروتز می‌دهیم. ارتز و پروتزها جزو وسایل کمکی پزشکی هستند که برای بهبود عملکرد اندام‌ها به کار می‌روند. تفاوت اصلی ارتز با پروتز این است که پروتز جایگزین اندام بیمار یا از‌دست‌رفته می‌شود درصورتی‌که ارتز برای کمک به اندام استفاده‌شده و به‌راحتی قابل جدا شدن هستند. گرچه پروتزها برای اهداف درمانی به وجود آمده‌اند اما امروزه برای مصارف زیبایی نیز به کار می‌روند.
اهداف و کاربردهای ارتز چیست؟
ارتز از آن دست وسایلی است که همه‌ی افراد به‌طور روزانه از آن استفاده می‌کنند یا به نحوی با آن سروکار دارند. ارتزها دامنه‌ی کاربرد وسیعی دارند و برای اهداف خاصی ساخته می‌شوند. این اهداف را می‌توان به دسته‌های زیر تقسیم کرد:
- حمایت از بخش‌های آسیب‌دیده
- تثبیت بخش یا مفصل آسیب‌دیده
- محدود کردن یا حرکت بخشی از مفصل
- کنترل حرکات غیرطبیعی و انقباضی
- برداشتن وزن و کاهش فشار وارد بر بخش‌های انتهایی اندام
چنانچه یک ارتز برای تثبیت و جلوگیری از حرکت مفصل به کار رود به آن اسپلینت (splint) یا آتِل گفته می‌شود. گچ گرفتن عضو پس از شکستگی را می‌توان نوعی اسپلینت به‌حساب آورد.
انواع ارتز چیست؟
ارتزها بسته به ناحیه‌ای که به کار می‌روند به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- ارتزهای اندام تحتانی
- ارتزهای اندام فوقانی
- ارتزهای ستون فقرات
ارتزهای اندام تحتانی
اندام تحتانی اصطلاحی است که برای پا به کار می‌رود و از از مفصل لگنی تا نوک انگشتان را شامل می‌شود. همه‌ی انواع ارتز، چه در اندام تحتانی و چه دیگر ارتزها، بسته به مفصل یا مفاصلی که ارتز در آن به کار می‌رود نام‌گذاری می‌شوند.
انواع ارتز اندام تحتانی
دسته‌بندی ارتزهای اندام تحتانی به‌صورت زیر است:
- ارتزهای پنجه
- ارتزهای مچ/ پنجه
- ارتزهای مفصل زانو
- ارتزهای زانو/ مچ/ پنجه
- ارتزهای هیپ
- ارتزهای هیپ/ زانو/ مچ/ پنجه
- کفش
در ادامه چند نمونه از این ارتزهای اندام تحتانی را بررسی می‌کنیم.
کفش و کفی کفش
کفش حتی در حالت عادی و برای استفاده روزمره نیز یک ارتز محسوب می‌شود. به دلیل زمان طولانی استفاده از آن و اهمیتی که بر سلامت انسان دارد، تولیدکنندگان همواره در تلاش‌اند تا محصولی طراحی کنند که ضمن وارد آوردن کمترین فشار، بیشترین راحتی را نیز فراهم کند. کفی خار پاشنه یکی از این ارتز ها است. این کفی‌های طبی را می‌توان جداگانه تهیه و استفاده کرد.
کفی طبی کفش
کفش پای دیابتی
یکی از مشکلات رایج افرادی که درگیر دیابت هستند، زخم پای دیابتی است. این بیماری به این دلیل است که خون‌رسانی در این افراد دچار اختلال شده و زخم‌هایی را به وجود می‌آورد که به دلیل اختلالات به وجود آمده در سیستم حسی و عصبی، بسیار دیر تشخیص داده می‌شود و عفونت ناشی از آن عوارض جدی‌ای به دنبال دارد و حتی ممکن است منجر به قطع عضو در این افراد شود.
طول، عرض و عمق در کفش‌های دیابتی به‌گونه‌ای طراحی می‌شود که فضای داخلی کفش مطابق با فرم پا بوده و کمترین فشار به پا، اللخصوص در ناحیه‌ی انگشتان، وارد شود.
کلاب فوت و ارتزهای آن
کلاب فوت یا پاچنبری، یکی از شایع‌ترین مشکلات و ناهنجاری‌های مادرزادی است که در آن کف پا به سمت داخل و مچ پا به سمت بیرون چرخیده است. این بیماری در اثر سفت و کوتاه شدن عضله‌ای است که مچ را به پا وصل می‌کند. علاوه بر عضلات، ممکن است استخوان‌های این بیماران نیز دچار تغییر شکل شده باشد که این عامل ریسک نیاز به عمل جراحی را افزایش می‌دهد.
بسته به سن و پیشرفت بیماری، پزشک می‌تواند از درمان‌های جراحی، استفاده از ارتز، فیزیوتراپی و یا درمان‌های ترکیبی استفاده کند. حتی پس از جراحی نیز ممکن است پزشک برای مدت طولانی، استفاده از کفش‌های مخصوص را تجویز کند. بریس دنیس براون یکی از این ارتزها است و یک درمان تکمیلی است که برای حفظ وضعیت اصلاح‌شده و جلوگیری از بازگشت بیماری به کار می‌رود.
ارتز دنیس براون
ارتزهای پنجه‌ی پا
این ارتزها به منظور اصلاح ناهنجاری و بدشکلی‌های پنجه و انگشتان پا به‌کار می‌روند. هالوکس والگوس یکی از این ناهنجاری‌ها است که ژنتیکی است و یا در اثر پوشیدن کفش‌های نامناسب و نوک‌تیز به‌وجود می‌آید. اسپلینت هالوکس والگوس به منظور درمان این بیماری تجویز می‌شود.
ارتزهای اندام فوقانی
اندام فوقانی اصطلاحی است که برای مجموعه‌ی شانه تا نوک انگشتان دست به‌کار می‌رود. اندام فوقانی به دلیل دامنه حرکتی وسیع و ظرافت حرکات، جزو پیچیده‌ترین ارگان‌های حرکتی محسوب می‌شوند. به دلیل همین دایره حرکتی وسیع، بسیار مهم است که ارتزهای استفاده شده در این ناحیه تا حد امکان مانع حرکت های عادی عضو نشده و کارایی فرد را کاهش ندهد. بر این اساس ارتزها به دو دسته‌ی استاتیک و دینامیک تقسیم می‌شود.
انواع ارتزهای اندام فوقانی
ارتزهای اندام فوقانی بر اساس محل کاربرد آن‌ها به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:
- ارتزهای دست
- ارتزهای مچ/ دست
- ارتزهای آرنج
- ارتزهای شانه/ آرنج
- ارتزهای شانه/ آرنج/ مچ
این ارتزها به‌منظور درمان انواع آرتروز و گرفتگی‌های عصبی_عضلانی به کار می‌رود. در ادامه چند نمونه از این ارتزها را موردبررسی قرار می‌دهیم:
ارتز انگشت دست
این ارتز در شکستگی‌ها با هدف ثابت سازی استخوان تا زمان ترمیم یا به اصطلاح جوش خوردن آن، در گرفتگی‌های عضلانی با هدف کاهش فشار و ریلکس کردن عضله و در دفورمیتی‌ها با هدف اصلاح وضعیت انگشت کاربرد دارند.
ارتز انگشت
ارتز تنیس البو
تنیس اِلبو بیماری‌ای است که به دلیل التهاب تاندون بیرونی در ساعد رخ می‌دهد. این بیماری پیشرونده است به این معنی که بهبود خودبه‌خودی ندارد و در صورت تداوم التهاب منجر به مشکلات مزمن در این ناحیه می‌شود. راه درمان این بیماری برداشتن فشار از دست به منظور جلوگیری از اسپاسم و تداوم التهاب است. ارتز تنیس البو به همین منظور تجویز می‌شود.
ارتزهای ستون فقرات
ستون فقرات یک مفصل نیست بلکه مجموعه‌ی گسترده‌ای از چندین مفصل است که لغزش این مفاصل در کنار یکدیگر، حرکت را به وجود می‌آورد. عادت‌های غلط حرکتی و قرارگیری در پوزیشن‌های نامناسب ازجمله مواردی هستند که موجب می‌شوند که ستون فقرات از حالت طبیعی خود خارج‌شده و باعث بروز درد و مشکل در حرکت می‌شود.
ارتز ستون فقرات
انواع ارتز چیست؟ – ارتز ستون فقرات
گردنبندهای طبی، کمربندهای طبی و قوز بندها همگی جزو ارتزهای ستون فقرات حساب می‌شوند. ارتزهای ستون فقرات به دودسته‌ی سخت و نیمه سخت تقسیم می‌شوند.
- ارتزهای نیمه سخت: به این نوع از ارتزها کرست نیز گفته می‌شود و نسبت به ارتزهای سخت از مواد نرم‌تری ساخته می‌شوند. هدف از تجویز این ارتزها حفظ راستا و قامت فرد است و متناسب با محل استفاده نام‌گذاری می‌شود.
- ارتزهای سخت: زمانی که حمایت بیشتری نیاز باشد، یعنی در مواردی که بخواهیم یک ناحیه به‌طور کامل و یا تا حد امکان ثابت و بدون تحرک باشد از این نوع ارتزها استفاده می‌کنیم. کاربرد مهم دیگر این نوع از ارتزها در مواردی است که نیاز به اصلاح ستون فقرات داشته باشیم. ارتزهای به‌کاررفته برای درمان اسکولیوز از رایج‌ترین نمونه‌های این نوع ارتزها است.
جمع‌بندی
ارتزها وسایلی کمکی هستند که با اهداف مختلف و برای کمک به عملکرد اندام ضعیف یا آسیب‌دیده استفاده می‌شود. این کمک می‌تواند به شکل تقویت اندام باشد و یا ثابت نگه‌داشتن عضو آسیب‌دیده تا زمان بهبودی. ارتزها بر اساس ناحیه‌ای که مورد استفاده قرار می‌گیرد به 3 دسته‌ی کلی اندام تحتانی، اندام فوقانی و ارتزهای ستون‌فقرات تقسیم می‌شوند که در این مقاله به بررسی دقیق‌تر این ارتزها می‌پردازیم.
